A evolución do estado autonómico. Da descentralización asimétrica á recentralización uniformista
| Autor | Constantino Cordal Rodríguez |
| Cargo del Autor | Profesor da Área de Ciencia Política e da Administración Universidade de Vigo, Galiza, España |
| Páginas | 389-404 |
389
A evolución do estado autonómico.
Da descentralización asimétrica á
recentralización uniformista
Constantino Cordal Rodríguez
Profesor da Área de Ciencia Política e da Administración
Universidade de Vigo, Galiza, España
tinocordal@uvigo.es
1. O marco constitucional
A transición política á democracia, entre a morte de Franco en novembro de
1975 e a promulgación da Constitución en decembro de 1978, pode ser entendida como
un período durante o cal se acadou un acordo entre os sectores franquistas, conscientes
da necesidade das reformas para manter parte do seu poder, e os sectores da oposición
democrática ao franquismo, coñecedores da súa debilidade organizativa comparada coas
institucións coercitivas do aparello estatal.
Xa que logo, a Constitución española de 1978 foi deseñada, tras case corenta
anos de existencia dun réxime ditatorial fascista, sobre a base do consenso político, de
tal xeito que se intentaron evitar as profundizacións sobre aqueles aspectos máis
previsiblemente polémicos, cuxa resolución debería agardar ata a estabilización ou a
posterior consolidación do sistema constitucional.
Naqueles anos da transición, a necesidade dunha profunda reestruturación
territorial do Estado era entendida como unha cuestión ineludible por parte dos partidos
democráticos. O problema exposto pola existencia dunhas nacionalidades (Catalunya,
Euskadi e Galiza) cunha identidade lingüística, histórica, social e cultural distinta á do
resto do Estado era unha das cuestións fundamentais tomadas en consideración durante
o proceso de negociacións e de construción do consenso. Por iso, a Constitución de
1978 concibe a Nación española como un grupo de nacionalidades e rexións con
identidades específicas que difiren en termos de lingua, tradicións culturais e símbolos
identificativos.
Na nova orde política-constitucional, estas identidades particulares implicaban,
xa que logo, o seu recoñecemento e, con el, o dereito ao autogoberno cunha esfera de
poderes lexislativo e executivo, e unha serie de institucións representativas propias.
Tales prerrogativas, con todo, non supoñían ningún reto nin poñían en cuestión a
indisoluble unidade de España.
Este acordo está reflectido na Constitución e, posteriormente, tamén nos
dezasete Estatutos de Autonomía establecidos polas Comunidades Autónomas (CCAA)
para fixar as súas normas e institucións básicas. Neste sentido, o modelo historicamente
dominante dun Estado-nación unitario e altamente centralizado foi definitivamente
390
abandonado, pero tamén a idea dunha federación plurinacional que algúns dos partidos
políticos nacionalistas e de esquerdas, o Partido Socialista Obrero Español (PSOE) entre
eles, expuxeran nos seus proxectos iniciais (Cuchillo, 1993, p. 213).
Neste contexto histórico naceu o Estado das Autonomías, deseñado nos seus
aspectos básicos pola Constitución, tras un amplo acordo entre os partidos políticos de
ámbito estatal (coa excepción de Alianza Popular (AP)) e os partidos políticos
nacionalistas cataláns e vascos. Un compromiso que aínda que non colmaba plenamente
as aspiracións destes últimos, obrigados pola realidade do contexto a limitar as súas
reivindicacións de autogoberno, satisfixo parcialmente naquel momento a ambas partes,
coñecedoras das limitacións existentes e conscientes de que a ruptura do mesmo poría
en perigo a estabilidade da orde democrática consensuada.
En consecuencia, recoñecéuselle á Constitución un exceso de esquematicidade
e certa falta de claridade á hora de tratar determinadas cuestións conceptualmente
esenciais para a formulación da organización territorial do Estado: "o amplo consenso
interpartidario que fixo posible a redacción da nova Constitución democrática, aprobada
pola maioría dos españois o 6 de decembro de 1978, tamén achegou un elemento de
ambigüidade na formulación da organización territorial do Estado das Autonomías.
Dalgún xeito, dous conceptos diversos de España, tradicionalmente confrontados o un
co outro, foron integrados no texto constitucional. Dunha parte, a idea dunha nación-
estado española indisoluble e única; doutra, a noción de España como un conxunto
diverso de pobos, rexións e nacionalidades históricas" (Moreno, 1997, p. 78).
A Constitución non contén un pronunciamento expreso sobre a natureza ou o
carácter da forma territorial do Estado que posibilita. Tampouco estableceu un mapa
predeterminado de CCAA (desde unha perspectiva legal-constitucional, non todas as
provincias tiñan que chegar a ser necesariamente parte dunha comunidade autónoma, e
a adquisición dun Goberno autonómico debería ocorrer a través dun proceso que
comezase dende abaixo, é dicir, dende as mesmas nacionalidades e rexións) nin fixou un
modelo específico de delegación de poderes. O nivel de autonomía que poderían
alcanzar as CCAA eventualmente constituídas podía variar desde a autonomía política
ata a autonomía administrativa. Ademais, a Constitución non impuxo unha distribución
determinada de competencias que serían necesariamente asumidas polas CCAA. Os
poderes transferidos a cada comunidade podían variar amplamente dentro do rango
establecido pola Constitución e así se viu reflectido nos respectivos Estatutos de
Autonomía.
De acordo con Cuchillo (1993, p. 215), o marco constitucional está basicamente
deseñado polos seguintes catro elementos:
1) Unha lista de poderes para ser delegados ás CCAA e outra con aqueles que
quedan necesariamente reservados para as institucións estatais (artigos 148 e
149.1).
2) Unha cláusula residual conferindo todos os poderes e funcións non
expresamente asumidos polas CCAA nos seus Estatutos de Autonomía ao
Goberno central (art. 149.3).
Para continuar leyendo
Solicita tu prueba