Consilium

AutorJosé Antonio González Romanillos
Páginas43-60
COLECCIÓN DE DERECHO CIVIL Y DERECHO ROMANO
BOSCH
EDITOR
43
Uno de los grandes inconvenientes que se presentan en el análisis jurídico del
término consilium es su carácter polisémico, pues se puede referir, entre otras
cosas, a los motivos que tiene un sujeto para actuar, a un consejo, que puede
tener o no consecuencias jurídicas, o a la elaboración de un plan, más complejo,
que tiene relevancia penal si persigue un objetivo ilícito.
En efecto, es sabido que consilium es utilizado en las fuentes como sinóni-
mo de intención, y su estudio se encuadra en el ámbito de los elementos subjeti-
vos del delito. En este sentido, puede af‌irmarse que en el terreno de la intención
delictual es un vocablo asimilable a términos como dolus, fraus, animus, mens,
voluntas, sciens, prudens, adfectu, consulto o proposito, y expresiones como dolo
malo, sciens dolo malo o sciens prudunsque68.
Así, en el derecho penal privado encontramos diversos casos en los que el
término consilium hace alusión a la intención delictiva del agente:
D. 47. 2. 22. 1. Paulus libro nono ad Sabinum. Si eo consilio arca refracta sit,
ut uniones puta tollerentur, hique furti faciendi causa contrectati sint, eorum tantum-
68 Sobre esta cuestión, muy estudiada en la doctrina, vid., entre otros, FERRINI, Diritto
penale, cit., pp. 107 ss.; CASAVOLA, s. v. Dolo (Diritto romano), NNDI 6, 1957,
reimp. 1975, pp. 147 ss.; GAUDEMET, Le problème de la responsabilité penale dans
l´antiquité, en St. Betti 2, Milano 1962, pp. 493 ss.; CANCELLI, s. v. Dolo (dir. rom.),
ED XIII (1964), pp. 70 ss.; LEBIGRE, Quelques aspects de la responsabilité pénale en
droit romain classique, Paris 1967, pp. 55 ss.; GIOFFREDI, I principi del diritto penale,
cit., pp. 63 ss.
CAPÍTULO III
Consilium
AUTORÍA Y PARTICIPACIÓN EN EL DERECHO CRIMINAL ROMANO
UN ESTUDIO SOBRE LA INSTIGACIÓN AL DELITO
JOSÉ ANTONIO GONZÁLEZ ROMANILLOS
44
COLECCIÓN DE DERECHO CIVIL Y DERECHO ROMANO
BOSCH
EDITOR
modo furtum factum videri: quod est verum. Nam ceterae res, quae seponuntur, ut ad
uniones perveniatur, non furti faciendi causa contrectantur.
D. 47. 2. 57 (56). 3. Iulianus libro vicensimo secundo digestorum. Cum autem
servus rem suam peculiarem furandi consilio amovet, quamdiu eam retinet, condicio
eius non mutatur (nihil enim domino abest): sed si alii tradiderit, furtum faciet69.
D. 47. 8. 2. 2. Ulpianus libro quinquagensimo sexto ad edictum. ‘Dolo’
autem ‘malo facere’ potest (quod edictum ait) non tantum is qui rapit, sed et qui
praecedente consilio ad hoc ipsum homines colligit armatos, ut damnum det bonave
rapiat70.
Coll. 1. 12. 1. Modestinus libro differentiarum sexto sub titulo de scientibus
et ignorantibus generaliter loquitur: Nonnumquam per ignorantiam delinquentibus
iuris civilis venia tribui solet, si modo rem facti quis, non iuris ignoret: quae scili-
cet consilio delinquentibus praestari non solet. Propter quod necessarium est addita
distinctione considerare, utrum sciente an ignorante aliquo quid gestum proponatur.
Et reliqua.
En el ámbito del derecho criminal también encontramos ejemplos de este
signif‌icado de consilium:
D. 48. 16. 1. 3. Marcianus libro singulari ad senatus consultum Turpillianum.
Sed non utique qui non probat quod intendit protinus calumniari videtur: nam eius
rei inquisitio arbitrio cognoscentis committitur, qui reo absoluto de accusatoris incipit
consilio quaerere, qua mente ductus ad accusationem processit, et si quidem iustum
eius errorem reppererit, absolvit eum, si vero in evidenti calumnia eum deprehenderit,
legitimam poenam ei irrogat.
En este fragmento, Marciano explica, en el terreno de las acusaciones ca-
lumniosas, que el senatus consultum Turpillianum no se debe aplicar por defecto
69 En el terreno del hurto, vid., también, D. 47. 2. 66 (65). Ulpianus libro primo ad edic-
tum aedilium curulium. Qui ea mente alienum quid contrectavit, ut lucrifaceret, tametsi
mutato consilio id domino postea reddidit, fur est: nemo enim tali peccato paenitentia sua
nocens esse desinit.
70 Vid., también, D. 47. 8. 4. 14. Ulpianus libro quinquagensimo sexto ad edictum. Sed
et si quis ipse turbam convocasset, ut turba coram servum verberaret iniuriae faciendae
causa, non damni dandi consilio, locum habet edictum. verum est enim eum, qui per iniu-
riam verberat, dolo facere et eum, qui causam praebuit damni dandi, damnum dedisse.

Para continuar leyendo

Solicita tu prueba

VLEX utiliza cookies de inicio de sesión para aportarte una mejor experiencia de navegación. Si haces click en 'Aceptar' o continúas navegando por esta web consideramos que aceptas nuestra política de cookies. ACEPTAR